Thời gian đã trôi qua ở ngôi nhà ấy...

Trong cái khoảnh khắc bước qua ngạc cửa gồ vào nơi đó, nơi thế kỷ trước là nơi Vua Mèo ở, đã thấy nếu không có ngôi nhà ấy và không có ngôi chợ Sà Phìn ngay khoảng đất rộng trước nhà gọi là chợ Lùi Sà Phìn (sáu ngày họp chợ một lần), thì nơi này chắc hẳn rất ít dấu chân qua.

Ngôi nhà ấy là điểm đến cho nhiều người trong cuộc hành trình đến huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang. Để rồi khi ghé vào thăm cơ ngơi một thời rộn rã âm thanh, lính tuần canh cẩn mật của trăm năm trước. Nay hậu thế bước vào, tò mò xem thử một thuở vàng son của nơi vua Mèo ngự trị, quyền uy một cõi lòng đều đầy cảm xúc.

Ông Vương Chính Đức( 1865-1947) là người Mông sinh ra ở làng Pá Tró, Sà Phìn. Ông là tài hoa, có tài thổi khèn mà cả Đồng Văn không chàng trai nào địch lại. Năm 30 tuổi ông được bầu làm thủ lĩnh, người Mông vẫn thường gọi ông là vua Mèo. Vua Mèo đã nhanh chóng trở nên giàu có nhờ những hoạt động trồng, chế biến và sản xuất hoa anh túc thành thuốc phiện cùng những thương vụ thuốc phiện xuyên biên giới…

Cơ ngơi của ông là một công trình kiến trúc đẹp, nếu so vào thời điểm xây cất. Vương Chính Đức mất đi, người con trai thứ hai của ông là Vương Chí Sình (vua Mèo đệ nhị) tiếp nối sự nghiệp nhà họ Vương. Sau khi Vương Chí Sình mất, Vương Duy Thọ sau này đã lấy vợ, sang Mỹ rồi qua đời ở Mỹ khi còn khá trẻ không quan tâm đến ngôi nhà.

Chúng tôi vượt qua khu chợ vắng người vì không đúng ngày họp chợ. Có vài gian hàng bán nước uống, trứng gà luộc, bắp luộc và các loại bánh chiên đặc biệt ở vùng chủ yếu phục vụ cho du khách. Bước chân bước lên những bậc cấp mà hai bên là những cây sa mộc vươn cao, có cảm giác như sắp lạc vào một thế giới khác. Kiến trúc tồn tại cả thế kỷ diện tích 1.120m2 ấy đã được xây dựng thời gian 8 năm trời với những vật liệu rất bền vững như gỗ lim, gỗ nghiến, đá xẻ.

Nhà gồm 64 gian phòng khác nhau với hai tầng, tường bằng đá xanh, mái vách bằng gỗ và ngói làm từ đất nung. Lối dẫn vào nhà được làm bằng những phiến đá có chạm khắc nhiều hoa văn, mái nhà cong, uống lượn, mái cổng được làm bằng gỗ lợp ngói, trạm khắc tinh xảo, nhiều hoa văn. Toàn bộ dinh thự có hình mai rùa vững chắc. Ở giữa có treo một bức hoành phi bằng chữ Hán do vua triều Nguyễn phong tặng vua Mèo “Biên chinh khả phong”. Xung quanh nhà xây tường bao bằng đá, dày 60-80cm, cao 2,5-3m, có cổng đá 15 bậc, xây ghép đá chạm khắc tinh xảo, cầu kỳ.

Đó chỉ là câu chuyện kể về ngôi nhà, còn khi chân bước vào tận bên trong thực sự là khám phá thú vị. Chậm bước trong ánh sáng hắt từ bên trên vào giữa sân nhà, rồi len vào các căn phòng. Có những căn phòng trống không, có căn phòng vẫn bày biện đồ đạc. Các cánh cửa lá sách khép mở, để từ một góc nhìn nào cũng có thể phóng tầm mắt quan sát.

15 bậc đá xanh vẫn đẹp dẫu bao nhiêu chân người bước qua. Hai bên cửa là hai câu đối chữ hán. Vào tiếp từng phòng như phòng họp có bàn ghế gỗ sơn đen, trong tủ gương trưng bày những vũ khí đi rừng thời đó. Phòng làm việc khá thoáng với hai cánh cửa sổ, phía sau là ô cửa bắt sáng với những ô hình chữ thập. Mỗi căn phòng đều có chức năng của nó, bảng chú thích ghi bên trên như Phòng ở của Vương Chí Chư, phòng ở Vương Chí Tinh (đều là con trai Vương Chính Đức), phòng ở của Vương Chí Sình. Phòng ở của Vương Chính Đức rộng lớn chiếm cả hai gian trên phía sau, phòng để đồ, phòng bếp. Nguyên một gian dùng làm phòng họp khá rộng, phòng ở của con cháu và người giúp việc… trong gian nhà trong.

Trong căn nhà ấy có ba căn phòng dành cho ba bà vợ. Đi từ ngoài vào trong thì phòng của bà vợ cả bên trái, phòng vợ hai và vợ ba nhỏ hơn. Đặc biệt là phòng vợ hai và vợ ba thông nhau. Theo cách sống thời đó thì căn phòng có tiện nghi chủ yếu là giường gỗ, tủ đựng quần áo. Nhà bếp chiếm một gian lớn với các dụng cụ nấu ăn vào thời đó gồm lò đất nấu chảo gang đun củi, có dao, đèn măng xông, gùi để đi chợ… Có hẳn một nhà ăn để gia đình tụ họp ăn cơm.

Cuộc sống vương giả của Vua Mèo chủ yếu sống bằng nghề buôn thuốc phiện, nên trong nhà có hẳn một kho thuốc phiện, mà chỉ ông là có khóa để mở được, kho được canh phòng cẩn mật. Một kho khác là kho vũ khí trang bị cho bảo vệ để giữ an toàn cho ngôi nhà khi có biến. Ngay giữa sân là một hồ hình bán nguyệt là hồ tắm cho các bà vợ. Ngay từ thời đó, các bà cũng đã dùng sữa dê đổ vào hồ để tắm cho đẹp. Bên cạnh là thau đồng rửa mặt, một loại đồ dùng quý vào thời đó…

Thời gian đã lướt qua trong ngôi nhà của vua Mèo. Hậu thế tìm tới và không khỏi kinh ngạc trước kiến trúc bằng gỗ và đá ấy, dẫu màu gỗ đã phai màu theo gió mưa… Đi trong căn nhà đầy quyền lực ấy, mà nghe tiếng gió lay trên những cây sa mộc quanh nhà.

Khuê Việt Trường