Nhà báo, chuyên gia, lãnh đạo doanh nghiệp có thể bị xử lý hình sự vì thao túng thị trường chứng khoán?

LTS: Trong thời gian qua, thị trường chứng khoán đã ghi nhận không ít những vụ phạt hành chính về hành vi thao túng giá chứng khoán với những mức phạt rất nặng.

Việc xử phạt nghiêm khắc này đã có tác dụng răn đe và góp phần giúp thị trường chứng khoán vận hành một cách minh bạch hơn. 

Và để đáp ứng yêu cầu thực tiễn, BLHS năm 2015 đã bổ sung thêm các tội trong lĩnh vực chứng khoán, trong đó có tội thao túng thị trường chứng khoán quy định tại Điều 211.

Theo đó, từ ngày 01/01/2018, người nào có hành vi thao túng giá chứng khoán thu lợi bất chính từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng hoặc gây thiệt hại cho nhà đầu tư từ 1.000.000.000 đồng đến dưới 3.000.000.000 đồng sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định tại Điều 211 BLHS năm 2015 về Tội thao túng thị trường chứng khoán.

Vậy, xử phạt thao túng thị trường chứng khoán nên hiểu như thế nào cho đúng và những đối tượng nào sẽ chịu tác động bởi quy định này?

Để hiểu được hành vi nào được coi là phạm tội thao túng thị trường chứng khoán thì cần phải nắm được những yếu tố cấu thành của tội phạm này, bao gồm:

Chủ thể: Chủ thể của tội này có thể là cá nhân hoặc tổ chức:

- Nếu chủ thể là cá nhân thì là chủ thể thường (đạt độ tuổi luật định và có đầy đủ NLTNHS).

- Nếu là pháp nhân thì phải có tư cách pháp nhân.

Khách thể: Hành vi nêu trên xâm phạm đến hoạt động quản lý kinh tế, cụ thể là hoạt động quản lý giá chứng khoán.

Mặt khách quan: bao gồm hành vi và hậu quả

- Hành vi: người phạm tội có một trong các hành vi:

+ Sử dụng một hoặc nhiều tài khoản giao dịch của mình hoặc của người khác hoặc thông đồng với nhau liên tục mua, bán chứng khoán nhằm tạo ra cung, cầu giả tạo;

+ Thông đồng với người khác đặt lệnh mua và bán cùng loại chứng khoán trong cùng ngày giao dịch hoặc thông đồng với nhau giao dịch mua bán chứng khoán mà không dẫn đến chuyển nhượng thực sự quyền sở hữu hoặc quyền sở hữu chỉ luân chuyển giữa các thành viên trong nhóm nhằm tạo giá chứng khoán, cung cầu giả tạo;

+ Liên tục mua hoặc bán chứng khoán với khối lượng chi phối vào thời điểm mở cửa hoặc đóng cửa thị trường nhằm tạo ra mức giá đóng cửa hoặc giá mở cửa mới cho loại chứng khoán đó trên thị trường;

+ Giao dịch chứng khoán bằng hình thức cấu kết, lôi kéo người khác liên tục đặt lệnh mua, bán chứng khoán gây ảnh hưởng lớn đến cung cầu và giá chứng khoán, thao túng giá chứng khoán;

+ Đưa ra ý kiến một cách trực tiếp hoặc gián tiếp thông qua phương tiện thông tin đại chúng về một loại chứng khoán, về tổ chức phát hành chứng khoán nhằm tạo ảnh hưởng đến giá của loại chứng khoán đó sau khi đã thực hiện giao dịch và nắm giữ vị thế đối với loại chứng khoán đó;

+ Sử dụng các phương thức hoặc thực hiện các hành vi giao dịch khác để tạo cung cầu giả tạo, thao túng giá chứng khoán.

- Hậu quả: gây bất lợi cho hoạt động quản lý thị trường chứng khoán, cụ thể là giá chứng khoán. Tội phạm hoàn thành khi người phạm tội thu lợi bất chính từ 500.000.000 đồng trở lên hoặc gây thiệt hại cho nhà đầu tư từ 1.000.000.000 đồng.

Mặt chủ quan: bao gồm: lỗi, động cơ, mục đích

Lỗi: người phạm tội thực hiện hành vi với lỗi cố ý.

Động cơ: làm cho các nhà đầu tư khác hiểu sai lệch về thị trường chứng khoán.

Mục đích: nhằm thu lợi bất chính.

Tuy nhiên Điểm đ, Điều 211 quy định về tội Thao túng thị trường chứng khoán có trường hợp: "Đưa ra ý kiến một cách trực tiếp hoặc gián tiếp thông qua phương tiện thông tin đại chúng về một loại chứng khoán, về tổ chức phát hành chứng khoán nhằm tạo ảnh hưởng đến giá của loại chứng khoán đó sau khi đã thực hiện giao dịch và nắm giữ vị thế đối với loại chứng khoán đó".

Quy định này có thể hiểu là: cá nhân/tổ chức thực hiện hành vi đưa ra ý kiến về một loại chứng khoán hoặc về tổ chức phát hành chứng khoán bằng hình thức trực tiếp hoặc gián tiếp và thông qua phương tiện thông tin đại chúng nhằm mục đích tạo ảnh hưởng đến giá của loại chứng khoán đó sau khi đã thực hiện giao dịch và nắm giữ vị thế đối với loại chứng khoán đó, để thu lợi bất chính từ 500 triệu đồng trở lên hoặc gây thiệt hại cho nhà đầu tư từ 1tỷ đồng thì bị coi là phạm tội.

Như vậy, khi áp dụng quy định này vào thực tế sẽ dẫn đến tình trạng “vô tình phạm tội” hoặc hành vi phạm tội diễn ra phổ biến nhưng rất khó xác định người phạm tội.

Bởi lẽ: trong bối cảnh thị trường như hiện nay, việc xuất hiện những đánh giá, nhận định về giá cổ phiếu hay tổ chức phát hành cổ phiếu không còn xa lạ với mọi người. Bên cạnh đó, những đối tượng chịu sự điều chỉnh chủ yếu của quy định này có thể kể đến như: nhà báo đầu tư chứng khoán, các chuyên gia và lãnh đạo doanh nghiệp… 

Cụ thể:

Nhà báo đầu tư chứng khoán

Trường hợp phóng viên viết bài về cổ phiếu của doanh nghiệp hoặc đưa tin về dự án, doanh nghiệp trong khi đang nắm giữ hoặc đăng ký mua cổ phiếu đó thì phóng viên đó rất có nguy cơ vi phạm quy định này. Ngoài ra, những ai duyệt bài viết đó và các thành viên Ban biên tập Tòa soạn mà nắm cổ phiếu, sẽ phải chịu trách nhiệm "gián tiếp".

Các chuyên gia, nhà phân tích Công ty Chứng khoán, quỹ đầu tư... 

Trường hợp chuyên gia, quỹ đầu tư phân tích giá chứng khoán trong khi đang nắm cổ phiếu mà đưa khuyến nghị làm ảnh hưởng tới giá cổ phiếu hoặc đưa khuyến nghị, sau đó mua cổ phiếu đó cũng chịu trách nhiệm cũng có thể trở thành chủ thể của tội Thao túng thị trường chứng khoán.

Thậm chí, có trường hợp chuyên gia của một công ty chứng khoán nào đó gửi báo cáo phân tích cho nhà đầu tư về một mã cổ phiếu, nhưng báo cáo đó được một báo/trang tin điện tử đăng lại (dù không xin phép), thì thông tin đó được hiểu là đưa lên "phương tiện thông tin đại chúng". Nếu điều đó xảy ra, mà chuyên gia CTCK lại đang nắm giữ mã cổ phiếu đó, thì cũng có thể trở thành tội phạm.

Lãnh đạo doanh nghiệp

Hầu hết lãnh đạo doanh nghiệp hiện nay đều nắm giữ một số lượng cổ phiếu nhất định của doanh nghiệp mình. Bên cạnh đó, việc một số lãnh đạo đưa ra thông tin tốt liên quan đến kết quả kinh doanh lên báo chí hoặc website doanh nghiệp cũng là một trong những nguyên nhân khiến cho giá cổ phiếu của doanh nghiệp tăng vọt. 

Do vậy, trường hợp sau khi công bố thông tin tác động đến giá cổ phiếu mà người đó đang nắm giữ hoặc sau đó cá nhân họ và người thân đăng ký bán và thu lời 500 triệu đồng trở lên sẽ rất dễ xảy ra. Nếu như thế thì lãnh đạo doanh nghiệp đương nhiên trở thành chủ thể của tội thao túng thị trường chứng khoán.

Được biết, từ ngày 01/01/2018, BLHS năm 2015 đã bắt đầu có hiệu lực và đi vào thực tế. Tuy nhiên, đến nay vẫn chưa có Thông tư hướng dẫn cụ thể. 

Chính vì vậy, các nhà báo đầu tư cổ phiếu, các chuyên gia phân tích chứng khoán, cũng như lãnh đạo các doanh nghiệp đã niêm yết trên sàn chứng khoán cũng cần thận trọng khi đưa ra nhận định, phân tích chứng khoán, để không vi phạm pháp luật, cũng như tránh được rủi cho cho mình.

Cử nhân Luật Nguyễn Ánh Phượng

Theo Báo Thời Đại