Rủi ro toàn cầu 2022 và các nền kinh tế: Từ dự báo đến thực tiễn và những hàm ý ứng phó

1. Bối cảnh

Sự phục hồi kinh tế khác nhau từ cuộc khủng hoảng do nguy cơ đại dịch tạo ra làm sâu sắc thêm sự chia rẽ toàn cầu vào thời điểm mà xã hội và cộng đồng quốc tế cần khẩn trương hợp tác để kiểm soát COVID-19, chữa lành “vết sẹo” của nó và giải quyết các rủi ro toàn cầu đang gia tăng.

Các kết quả tham chiếu từ Báo cáo rủi ro toàn cầu được thực hiện theo phương pháp khảo sát. Cụ thể là chương trình Khảo sát Nhận thức Rủi ro toàn cầu mới nhất (the latest Global Risks Perception Survey - GRPS) với khoảng 1.000 chuyên gia và nhà lãnh đạo toàn cầu và chương trình Khảo sát ý kiến hơn 12.000 lãnh đạo điều hành về rủi ro đối với các quốc gia trên thế giới (Executive Opinion Survey – EOS: National Risk Perceptions) để nhận diện, đánh giá, lựa chọn các rủi ro từ danh sách 35 rủi ro ban đầu gây ra mối đe dọa nghiêm trọng trên phạm vi toàn cầu và đối với đất nước của mình trong hai năm tới.

2. Rủi ro toàn cầu và rủi ro quốc gia 2022

Các rủi ro hàng đầu đối với Việt Nam và một số nền kinh tế trong số 124 nền kinh tế theo khảo sát ý kiến ​​các nhà điều hành (EOS) của Diễn đàn Kinh tế Thế giới bao gồm 5 rủi ro được trao đổi dưới đây.

Thứ nhất, rủi ro đối với phục hồi kinh tế khi đại dịch vẫn tồn tại:

Trên bình diện quốc tế, Tiêm chủng COVID-19 đã tiến triển đều đặn nhưng không đồng đều trên khắp thế giới. Tại thời điểm viết bài, 50 quốc gia đã tiêm chủng cho hơn 70% dân số của họ, các quốc gia nghèo nhất nơi có 20% dân số thế giới - vẫn thấp. Các biến thể có khả năng lây nhiễm cao hơn của vi rút — đặc biệt là biến thể Omicron mới — cùng với khả năng miễn dịch suy yếu ở những người được tiêm chủng và tỷ lệ người chưa được tiêm chủng tiếp tục cao có nghĩa là số ca mắc mới tăng trở lại. Kết quả cho thấy “các bệnh truyền nhiễm” vẫn được coi là mối đe dọa ngắn hạn nghiêm trọng đối với thế giới trong GRPS.

Đại dịch và các tác động đến sức khỏe của nó sẽ tiếp tục gây áp lực lên các hệ thống y tế trên toàn cầu, làm gia tăng bất bình đẳng về sức khỏe giữa và trong các quốc gia, tạo ra mâu thuẫn xã hội và làm giảm tiềm năng tăng trưởng kinh tế trong dài hạn.

Sự phục hồi kinh tế toàn cầu sau cuộc suy thoái do phản ứng với đại dịch COVID-19 vẫn tiếp tục nhưng đang chậm lại. Sau khi giảm 3,1% vào năm 2020, tăng trưởng kinh tế toàn cầu dự kiến sẽ đạt 5,9% vào năm 2021 và chậm lại còn 4,9% vào năm 2022. Đến năm 2024, nền kinh tế toàn cầu dự kiến sẽ nhỏ hơn 2,3% so với khi không có đại dịch.

Rủi ro đối với tăng trưởng kinh tế là đáng kể, bao gồm rủi ro từ sự hồi sinh tiềm tàng của COVID-19 khi các biến thể mới xuất hiện, bao gồm “các cú sốc hàng hóa”, “bất ổn giá cả”, “khủng hoảng nợ” và mới đây “cú sốc cung năng lượng” là những mối quan tâm trung hạn quan trọng.

Tại thời điểm cuối 2021, giá hàng hóa đã tăng gần 30% kể từ cuối năm 2020. Giá có thể vẫn biến động do căng thẳng ngày càng tăng giữa châu Âu và Nga, tình trạng thiếu năng lượng của Trung Quốc, tiếp tục gián đoạn chuỗi cung ứng và thách thức chuyển đổi từ việc ngừng đầu tư vào dự trữ nhiên liệu hóa thạch.

Lạm phát đã tăng nhanh ở nhiều quốc gia như một kết quả của sự gián đoạn liên quan đến đại dịch đối với chuỗi cung ứng kết hợp với nhu cầu tiêu dùng hồi sinh và giá hàng hóa cao hơn. Điều này sẽ làm suy giảm tâm lý người tiêu dung, vốn là yếu tố cơ bản để phục hồi và sẽ làm tăng rủi ro từ việc tăng lãi suất ngân hàng trung ương.

Ở các nền kinh tế tiên tiến và đang phát triển, giá cả cao hơn và nợ đắt hơn sẽ ảnh hưởng đặc biệt đến các hộ gia đình có thu nhập thấp, trong khi quy mô nhỏ và các doanh nghiệp vừa vẫn bị ảnh hưởng bởi sức tiêu thụ suy giảm.

Đối với Việt nam, theo chuyên gia Jacques Morisset, rủi ro tiềm tàng lớn đối với nền kinh tế của đất nước vào năm 2022 là những diễn biến phức tạp của đại dịch với sự xuất hiện của các biến thể coronavirus mới. Là một nền kinh tế mở, Việt Nam phụ thuộc vào những gì đang diễn ra trên thế giới. Vì lĩnh vực xuất khẩu đã đóng góp nhiều nhất cho tăng trưởng trong nhiều năm, sự phục hồi chậm của các nước khác như Mỹ hoặc các nước châu Âu sẽ ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế của Việt Nam.

Nền kinh tế Việt Nam phục hồi theo chữ K. Tốc độ tăng trưởng GDP bị tác động thực tế của COVID-19. Việt Nam đã trải qua cái thường được gọi là “hiệu ứng đường cong K”, có nghĩa là các ngành khác nhau đã bị ảnh hưởng trong những cách khác.

Ví dụ, trong khi xuất khẩu các lĩnh vực của Việt Nam đã cho thấy khả năng phục hồi trong 2 năm vừa qua của đại dịch, thì các ngành dịch vụ như du lịch, khách sạn, ăn uống lại bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Hiệu ứng đường cong K trong nỗ lực phục hồi kinh tế Việt Nam (Nguồn: FitchRating, GSO, PwC Research)

Một rủi ro khác mà đất nước phải đối mặt có thể là lạm phát và rủi ro trong chính sánh tiền tệ. Đặc biệt trong lĩnh vực nhập khẩu do giá xăng dầu và chi phí vận tải tăng. Tuy vậy, theo các chuyên gia tình hình vẫn có thể kiểm soát được và Chính phủ áp dụng các chính sách tiền tệ thận trọng hơn. Chính sách tiền tệ có thể tiềm ẩn rủi ro vì đã khuyến khích các ngân hàng giảm lãi suất để tín dụng để giúp các doanh nghiệp đang chịu tác động của cuộc khủng hoảng COVID-19 và duy trì sự ổn định kinh tế. Tuy nhiên, các chính sách tiền tệ đang nhắm vào các hoạt động kinh doanh liên quan đến ngân hàng trong khi nhiều doanh nghiệp trong nước ít tiếp cận hoặc không có quan hệ với ngân hàng. Mặt khác, do các công ty bị phá sản hoặc các công ty sẽ không thể trả các khoản vay cho ngân hàng. Do đó, rủi ro có thể chuyển từ doanh nghiệp sang ngân hàng.

Thứ hai, rủi ro căng thẳng địa chính trị

Trên phạm vi thế giới, sự rạn nứt địa chính trị ngày càng rộng có nguy cơ là một động lực khác cho sự phân hóa toàn cầu. Cạnh tranh giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc ngày càng gia tăng. Sức mạnh quân sự ngày càng tăng của Trung Quốc đang thay đổi cán cân quyền lực ở Tây Thái Bình Dương. Hoa Kỳ đang tăng cường các liên minh tập trung vào Thái Bình Dương để đáp trả, như hiệp ước an ninh AUKUS giữa Úc-Anh-Hoa Kỳ. Các quốc gia khác, cũng đang cho thấy khả năng và sự sẵn sàng lớn hơn để phát triển sức mạnh ra nước ngoài. Trong khi đó, các cường quốc khu vực và toàn cầu chủ chốt đang “kiểm tra” ranh giới của luật pháp và hợp tác quốc tế bằng cách tiến hành các cuộc tập trận quân sự xung quanh các khu vực căng thẳng, chẳng hạn như biên giới Nga - Ukraine và eo biển Đài Loan. Thực tế, sau thời gian căng thẳng, đến 24/02/2022, Nga chính thức tiến hành hành động quân sự đối với Ukraine. Cạnh tranh đang gia tăng trong các chiều kích và vùng địa lý mới hơn, thể hiện rõ trong quá trình quân sự hóa và vũ khí hóa không gian và trong không gian mạng đang gia tăng.

Căng thẳng địa chính trị đang tràn sang lĩnh vực kinh tế. Ví dụ, Ấn Độ và Nhật Bản áp dụng các chính sách bảo hộ trong thời kỳ đại dịch.33 Các công ty phương Tây trong các lĩnh vực nhạy cảm như công nghệ đang gặp khó khăn ngày càng tăng trong kinh doanh ở Trung Quốc và Nga, và các nước phương Tây cũng đang hạn chế đầu tư từ các đối thủ cạnh tranh địa chính trị trong các lĩnh vực chiến lược. Những người trả lời GRPS xác định "đối đầu kinh tế địa lý" là một mối đe dọa quan trọng trong trung và dài hạn đối với thế giới, và rủi ro địa chính trị tiềm ẩn nghiêm trọng nhất trong thập kỷ tới. Căng thẳng địa chính trị và địa kinh tế sẽ khiến việc giải quyết các thách thức toàn cầu chung trở nên khó khăn hơn, đặc biệt là biến đổi khí hậu.

Rủi ro phát sinh từ. WTO và Tổng Giám đốc Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) cho rằng, cuộc xung đột Nga - Ukraine sẽ khiến kinh tế toàn cầu bất ổn, làm suy yếu niềm tin vào các thị trường mới nổi. Theo IMF, dòng tiền đang chảy khỏi các thị trường mới nổi, trong khi thực tế cần điều ngược lại. Đồng thời, giá năng lượng tăng kéo theo lạm phát và giá cả hàng hóa cũng tăng lên.

Đối với giá dầu, thế giới đang theo dõi biến động của giá dầu do khủng hoàng Nga – Ukraine. Kể từ ngày 24/2, giá dầu Brent giao dịch kỳ hạn đã tăng từ mốc 94,12 USD/thùng lên 119,66 USD/thùng, tăng hơn 27% chỉ trong hơn 1 tuần. Giá dầu WTI của Mỹ cũng biến động dữ dội không kém, tăng 26,2% từ mức 91,59 USD/thùng lên 115,62 USD/thùng. Theo Bloomberg trên quan điểm của các nhà phân tích cho rằng, giá dầu thậm chí có thể chạm mốc 150 USD/thùng ngay trong năm nay. Điều này ảnh hưởng lớn đến chuỗi cung cấp năng lượng và tác động đến giá cả các mặt hàng liên quan, kể cả mức lạm phát.

Với Việt Nam, là nước có độ mở kinh tế rất cao, hội nhập rất sâu vào kinh tế toàn cầu. Vì vậy, sẽ chịu ảnh hưởng không nhỏ bởi những biến động thị trường do xung đột chính trị, quân sự tới tăng trưởng, phát triển kinh tế, hợp tác kinh tế thương mại, cũng như xuất nhập khẩu hàng hóa.

Đối với thị trường Nga và Ukraine, lãnh đạo Vụ Thị trường Châu Âu - Châu Mỹ cho rằng, cả Nga và Ukraine đều là những đối tác thương mại truyền thống và quan trọng của Việt Nam tại khu vực Á - Âu. Xét về kim ngạch thương mại, Nga xếp ở vị trí thứ 1, Ukraine xếp ở vị trí thứ 6. Vì vậy, nếu xung đột Nga - Ukraine tiếp tục kéo dài, chắc chắn gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến thương mại song phương giữa Việt Nam và hai nước trên.

Về vận chuyển, lưu thông hàng hóa, hiện một số hãng tàu đã từ chối nhận đơn hàng vận chuyển hàng hóa từ Việt Nam đi Nga. Giá cước vận tải sẽ tiếp tục tăng cao cùng với sự chậm trễ trong vận chuyển sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến thương mại hàng hoá. Việc cấm vận hàng không cũng sẽ dẫn đến các hãng hàng không phải chọn đường bay dài hơn, chi phí tăng, áp lực gia tăng lên hệ thống vận chuyển logistics toàn cầu và giá cả hàng hóa.

Bất kỳ biện pháp nào từ Mỹ và phương Tây để hạn chế nhập dầu từ Nga có thể đẩy giá xăng dầu, vốn đang ở mức cao, gia tăng hơn nữa ở cả hai châu lục; từ đó tạo ra gánh nặng cho người tiêu dùng, doanh nghiệp, thị trường tài chính và nền kinh tế toàn cầu. Trường hợp Mỹ và phương Tây tiếp tục gia tăng thực thi các biện pháp trừng phạt khắc nghiệt nhất, kèm theo sự việc kinh tế toàn cầu phục hồi do hậu quả của đại dịch COVID-19, một số nhà phân tích đã dự báo một kịch bản xấu với kinh tế Nga trong năm 2022 với GDP giảm 7-10%, lạm phát lên tới 14-16%, tỉ giá đồng rúp sẽ ở mức 110 - 135 rúp/USD, sức mua của người dân giảm sút mạnh. Kéo theo đó, thương mại song phương giữa Nga với các nước trên thế giới nói chung và với Việt Nam nói riêng sẽ không tránh khỏi các tác động tiêu cực.

Riêng đối với Ukraine, kinh tế chắc chắn sẽ khó khăn hơn và cần nhiều thời gian hơn để phục hồi trở lại. Do đó kim ngạch thương mại hai chiều giữa Việt Nam và Ukraine cũng sẽ bị ảnh hưởng rất tiêu cực.

Thứ ba, rủi ro từ thất bại của các hành động ứng phó khí hậu

Trên phạm vi toàn cầu, hội nghị về biến đổi khí hậu của Liên hợp quốc năm 2021 (COP26) đã thành công trong việc đưa 197 quốc gia tham gia Hiệp ước khí hậu Glasgow và các cam kết mang tính bước ngoặt khác, nhưng ngay cả những cam kết mới này cũng được cho là sẽ không đạt được mục tiêu 1,5°C được thiết lập vào Thỏa thuận khí hậu Paris năm 2016 và gia tăng rủi ro từ quá trình chuyển đổi khí hậu một cách mất trật tự (disorderly climate transition).

Cuộc khủng hoảng COVID-19 và sự liên kết xã hội suy yếu - ở các nền kinh tế tiên tiến và đang phát triển - có thể hạn chế hơn nữa nguồn vốn tài chính và chính trị sẵn có cho các hành động khí hậu mạnh mẽ hơn. Ví dụ, Liên minh châu Âu, Vương quốc Anh và Hoa Kỳ đã miễn cưỡng cam kết thực hiện một mục tiêu tài chính khí hậu chính thức để ứng phó với các tác động ngày càng nghiêm trọng của biến đổi khí hậu ở các Bên là nước đang phát triển. Trung Quốc và Ấn Độ đã vận động để thay đổi từ ngữ của Hiệp ước từ “giai đoạn loại bỏ "để" giảm dần "của" điện than không suy giảm và trợ cấp nhiên liệu hóa thạch không hiệu quả ". Đại dịch COVID-19 tạo ra có nguy cơ làm trì hoãn các nỗ lực đối phó với biến đổi khí hậu bằng cách khuyến khích các quốc gia ưu tiên các biện pháp ngắn hạn để khôi phục tăng trưởng kinh tế, bất kể tác động của chúng đối với khí hậu, thay vì theo đuổi chuyển đổi xanh.

Căng thẳng địa chính trị và quan điểm trên hết của quốc gia cũng sẽ làm phức tạp thêm hành động khí hậu. COP26 cho thấy căng thẳng gia tăng về bồi thường thiệt hại do khí hậu, với các quốc gia bị ảnh hưởng phải đối mặt với sự phản đối từ các nhà phát thải lớn, bao gồm cả Hoa Kỳ.

Biến đổi khí hậu tiếp tục được coi là mối đe dọa nghiêm trọng nhất đối với nhân loại. Những người trả lời GRPS đánh giá “thất bại trong hành động khí hậu” là rủi ro có khả năng gây ra nhiều thiệt hại nhất trên quy mô toàn cầu trong thập kỷ tới . “Thất bại trong hành động khí hậu” xếp thứ 2 về rủi ro ngắn hạn ở Hoa Kỳ nhưng thứ 23 ở Trung Quốc - hai quốc gia phát thải CO2 lớn nhất thế giới. Ngoài xếp hạng thứ 2 ở Hoa Kỳ, nó còn đứng trong số 10 rủi ro ngắn hạn hàng đầu ở 11 nền kinh tế G20 khác.

Trong phạm vi quốc gia của Việt Nam, Các hiện tượng cực đoan liên quan đến thời tiết được dự báo sẽ trở nên nghiêm trọng hơn trên toàn quốc do hậu quả của biến đổi khí hậu, ảnh hưởng trực tiếp đến việc huy động sản lượng điện. Trong lúc Việt Nam là một trong 6 quốc gia chịu rủi ro nhất từ khí hậu.

Mặc dù xu hướng chuyển dịch năng lượng là tất yếu và đang nhanh chóng triển khai sâu rộng trên toàn cầu, nhưng việc triển khai của các quốc gia cũng như Việt Nam sẽ có những vướng mắc. Ví dụ như các chỉ tiêu để đánh giá tính hiệu quả, khả thi chưa rõ ràng, thủ tục thực hiện mất nhiều thời gian và phụ thuộc vào các yếu tố cả bên trong và bên ngoài như chính sách, các đối tác phát triển mỏ, các thỏa thuận mua bán khí, điện, hệ thống hạ tầng, đấu nối, thị trường và chuooic liên kết,…

Các cam kết chính trị tác động đến hoạt động dầu khí và các nguồn nhiên liệu hóa thạch làm ảnh hưởng đến cơ cấu danh mục đầu tư, hiệu quả kinh tế các dự án. Tại COP26, Việt Nam cam kết giảm phát thải ròng về 0 vào năm 2050, giảm 30% lượng phát thải khí metan gây hiệu ứng nhà kính vào năm 2030. Tháng 11/2021, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã dẫn đầu đoàn đại biểu Việt Nam tham dự Hội nghị COP26 được tổ chức tại Glassgow (Scotland, Vương quốc Anh). Tại hội nghị, Việt Nam đã cùng gần 150 quốc gia cam kết đưa mức phát thải ròng về “0” vào giữa thế kỷ; cùng với hơn 100 quốc gia đã tham gia Cam kết giảm phát thải metan toàn cầu vào năm 2030; cùng 140 quốc gia tham gia Tuyên bố Glasgow của các nhà lãnh đạo về rừng và sử dụng đất; cùng 48 quốc gia tham gia Tuyên bố toàn cầu về chuyển đổi điện than sang năng lượng sạch; cùng 150 quốc gia tham gia Liên minh hành động thích ứng toàn cầu.

Để triển khai các cam kết của Việt Nam tại COP 26, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính gợi mở 8 nội dung cần tập trung thực hiện gồm: chuyển đổi năng lượng xanh, năng lượng sạch; giảm phát thải khí metan; giảm phát thải gây hiệu ứng nhà kính; giảm phương tiện sử dụng nhiên liệu hóa thạch, khuyến khích phương tiện giao thông sử dụng điện; phát triển rừng để hấp thu khí CO2; sản xuất vật liệu xây dựng, phát triển đô thị xanh; đẩy mạnh chuyển đổi số; đẩy mạnh truyền thông để mọi người dân, doanh nghiệp chủ động tham gia.

Thứ tư, rủi ro an ninh số

Trên thế giới, đại dịch COVID-19 đã thúc đẩy một bước nhảy vọt trong lĩnh vực số hóa, nhưng ở các phạm vi khác nhau giữa các quốc gia. Trong khi một số quốc gia trở nên cạnh tranh hơn, những quốc gia khác có thể vẫn bị mắc kẹt trong một nền kinh tế tương tự trước đại dịch. Dù sao, nhu cầu kỹ thuật số hóa nhanh chóng để tránh khoảng cách kỹ thuật số ngày càng gia tăng. Các chính phủ, doanh nghiệp và cá nhân ở các nền kinh tế đang phát triển sẽ tìm cách số hóa nhanh chóng nhưng có thể do nguồn lực tài chính và kỹ thuật hạn chế để tăng cường đảm bảo an ninh không gian mạng, bảo vệ dữ liệu và quyền riêng tư.

Quá trình số hóa nhanh chóng ở các nền kinh tế tiên tiến trong COVID-19 cũng đã dẫn đến các lỗ hổng mạng mới. “Lỗi bảo mật không gian mạng” được những người trả lời GRPS xác định là một mối đe dọa ngắn hạn quan trọng đối với thế giới và điểm đặc biệt cao với những người trả lời EOS ở các quốc gia có thu nhập cao.

Nhiều nơi trên thế giới có nguy cơ trở thành căn cứ mà tội phạm mạng có thể tấn công trên toàn cầu, điều này có thể làm sâu sắc thêm sự chia rẽ kỹ thuật số nếu các quốc gia đó gặp phải những hạn chế trong việc tiếp cận công nghệ kỹ thuật số của họ. Còn một nguy cơ khác, đó là những lo ngại về an ninh mạng có thể cản trở các nỗ lực thúc đẩy số hóa nhanh chóng và toàn diện trên toàn cầu.

Bất bình đẳng kỹ thuật số và lỗi bảo mật mạng so với GDP (Nguồn: WEF EOS 2021

Việt Nam trong xu thế của cuộc cách mạng số cũng không ngoại lệ. Những rủi ro phát sinh có thể nhận diện như tính dễ bị tấn công mạng là một vấn đề cấp bách. Tấn công hoặc đe dọa zero-day (hoặc zero-hour hoặc day zero) là đe dọa hoặc tấn công là một cuộc tấn công khai thác các lỗi chưa công bố trong hệ thống máy tính.

Sự phụ thuộc nặng nề vào mạng sẽ mở ra một kỷ nguyên công dân số kéo theo đó là một kỷ nguyên kinh doanh số, mà khi đó các hoạt động sản xuất và kinh doanh sẽ phụ thuộc vào các mạng và không gian số.

Rủi ro an ninh mạng chủ yếu từ nguyên nhân con người và nhà cung cấp. Quản lý rủi ro khônggian mạng ngày càng khó khăn hơn. Các khảo sát cho thấy những nguyên nhân chính bao gồm: Khối lượng công việc nhiều hơn cho các dịch vụ cơ sở hạ tầng đám mây công cộng (43%); nhiều lỗ hổng phần mềm hơn (42%); Đối thủ giỏi hơn (42%); Dữ liệu nhạy cảm hơn (41%) và số lượng các yêu cầu báo cáo và phân tích nhiều hơn (30%).

Các phân tích đã chỉ ra vấn đề cốt lõi là từ con người, bao gồm tính tổ chức, thái độ chuyên nghiệp, các giải pháp kỹ thuật và đương nhiên là các chế tài xử lý.

Thứ năm, gia tăng cạnh tranh, mất thị phần

Cả trên hai bình diện, quốc gia và quốc tế, những người tham gia khảo sát GRPS tin rằng “đối đầu kinh tế địa lý” sẽ nổi lên như một mối đe dọa quan trọng đối với thế giới trong trung và dài hạn và là một trong những rủi ro tiềm ẩn nghiêm trọng nhất trong thập kỷ tới. Trong khi những thách thức cấp bách trong nước đòi hỏi phải được chú ý ngay lập tức, đại dịch và những hậu quả kinh tế của nó đã một lần nữa chứng minh rằng những rủi ro toàn cầu không tôn trọng các biên giới chính trị.

Cạnh tranh cũng ngày càng gia tăng trong việc thực thi “quyền lực mềm”. Ví dụ, chính sách ngoại giao vắc xin, chiến lược tài trợ bên ngoài và sự phục hồi kinh tế của Trung Quốc — nền kinh tế của nước này dự kiến sẽ tăng 8% hàng năm vào năm 2021 - đã cho phép Trung Quốc tiếp tục mở rộng ảnh hưởng của mình ra khắp các nước đang phát triển. Brazil, Indonesia, Mexico và Thổ Nhĩ Kỳ nằm trong số những khách hàng mua vắc xin COVID-19 của Trung Quốc, và khoản thanh toán nợ ròng cho Trung Quốc tăng 62% vào năm 2020. Các nước đang phát triển có thể ngày càng trông đợi vào Trung Quốc để được hỗ trợ tài chính, công nghệ và khoa học để phát triển nền kinh tế sau đại dịch.

Thế giới đang phải đối mặt với các mối đe dọa chung từ sự phân mảnh kinh tế và các tác động quy mô toàn cầu. Điều này sẽ đòi hỏi có các phản ứng quốc tế có sự phối hợp, thống nhất. Các hậu quả từ các biến động có khả năng dẫn đến sự chấm dứt sớm của một số công ty, các ngành công nghiệp quy mô lớn làm phá vỡ cấu trúc thị trường, ảnh hưởng đến cơ chế tài chính, hạn chế cơ hội đầu tư và mất thị phần.

3. Một số hàm ý trong ứng phó

Cần thiết phải có sự chuẩn bị hệ sinh thái để nâng cao khả năng chống chịu quốc gia cho các cuộc khủng hoảng trong tương lai, trong đó lưu ý sẽ có nhiều rủi ro quan trọng đòi hỏi một sự ứng phó chung, thống nhất và toàn diện của xã hội. Điều này không chỉ liên quan đến sự tham gia của các lĩnh vực khác nhau dẫn đến nhiều hành động riêng lẻ, mà còn là sự tương tác hiệu quả hơn giữa các lĩnh vực khác nhau theo những cách phù hợp với an sinh và phát triển.

Mặt khác, các quốc gia cần phân biệt giữa các mục tiêu phục hồi khác nhau để khai thác năng lực tập thể của mình hiệu quả hơn và vượt qua nhiều sự “đánh đổi” không thể tránh khỏi. Với mỗi mục tiêu khác nhau đòi hỏi các chiến lược khác nhau, cung cấp một khuôn khổ cho các tương tác giữa các ngành khác nhau.

Điều quan trọng là duy trì niềm tin xã hội. Tăng cường sự tuân thủ và hợp tác giữa các công dân và cộng đồng doanh nghiệp thông qua các chính sách linh hoạt. Việc này thường có sự phụ thuộc vào tính cân bằng giữa việc áp đặt các quy định cần dựa trên cơ sở khoa học, phù hợp với thực tiễn và song hành với các chính sách khuyến khích hành vi tốt.

Bên cạnh rủi ro và thách thức thì luôn tìm kiếm các cơ hội. Một là, các công ty xem xét kỹ lưỡng các rủi ro gián đoạn kinh doanh trên các chuỗi cung ứng, các nhà cung cấp dịch vụ được quản lý, các tiện ích và khách hàng nhằm giảm bớt tác động của tắc nghẽn và dừng hoạt động.

Hai là, rút kinh nghiệm để có các quy tắc ứng xử trong phạm vi rộng nhằm có thể đưa ra các hành vi thực tiễn tốt nhất cho mỗi ngành, khu vực để tiếp tục xử lý rủi ro hiện tại và sẵn sàng ứng phó cho các cuộc khủng hoảng trong tương lai.

Ba là, đại dịch và các khủng hoảng khác bao gồm các rủi ro bất thường, tác động sâu rộng, các rủi ro “thiên nga đen”, ở một khía cạnh khác, đã thúc đẩy các tổ chức, doanh nghiệp xem xét kỹ hơn khả năng chống chịu và sự phục hồi của lực lượng và cả quan hệ sản xuất ở các khu vực hoạt động để linh hoạt áp dụng.

Bốn là, xác lập và thúc đẩy vai trò tích cực trong việc giải quyết các thách thứcbao gồm các chính sách ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất kinh doanh một cách chủ động cũng như chuẩn bị và tạo ra môi trường tốt hơn để đầu tư phát triển.

Năm là, nắm bắt các cơ hội thị trường và giá, đặc biệt là tiếp tục gia tăng xuất khẩu, gắn kết các chuối cung ứng, thu hút đầu tư để nâng cao khả năng phục hồi và phát triển kinh tế.

Các tài liệu tham khảo:

- Prospects and challenges for Vietnam’s economy in 2022, David Dapice, Harvard University.

- World Economic Forum: The Global Risks Report 2022.

- Vietnam Outlook 2022: Economic prospects in the wake of COVID-19, PwC research.

- Triển khai cam kết của Việt Nam tại Hội nghị lần thứ COP26 về biến đổi khí hậu, https://dangcongsan.vn/xa-hoi/trien-khai-cam-ket-cua-viet-nam-tai-hoi-nghi-lan-thu-cop26-ve-bien-doi-khi-hau-603396.html

- Xung đột Nga - Ukraine ảnh hưởng sâu sắc đến kinh tế Việt Nam, https://laodong.vn/kinh-te/xung-dot-nga-ukraine-anh-huong-sau-sac-den-kinh-te-viet-nam-1019949.ldo