Doanh nghiệp Việt cần chủ động giành "hộ chiếu xanh" vào chuỗi toàn cầu

Tại Hội thảo “Net Zero - Chuyển dịch Xanh: Cơ hội cho người dẫn đầu” do Bộ Tài chính phối hợp với các tổ chức quốc tế tổ chức, Bộ trưởng Hồ Đức Phớc nhấn mạnh: Chuyển đổi xanh và giảm phát thải nhằm thực hiện cam kết Net Zero đến năm 2050 là một chặng đường dài, đầy thách thức. Trong đó, nguồn lực chính là rào cản lớn nhất mà Việt Nam và nhiều nền kinh tế đang phát triển phải đối mặt.

Bộ trưởng Hồ Đức Phớc cho biết, khu vực công chỉ có thể đáp ứng khoảng 1/3 tổng nhu cầu vốn cho quá trình chuyển dịch xanh. Trong khi đó, thị trường tài chính xanh tại Việt Nam mới ở giai đoạn khởi đầu, quy mô huy động còn rất nhỏ so với nhu cầu thực tế.

Để giải bài toán này, Bộ Tài chính đang tích cực phối hợp với các bộ, ngành, tổ chức quốc tế nhằm xây dựng khung thể chế và công cụ tài chính xanh. Trọng tâm là khuyến khích phát hành trái phiếu xanh, trái phiếu bền vững, mở rộng các quỹ đầu tư xanh và thu hút nguồn lực tư nhân vào các lĩnh vực giảm phát thải, tiết kiệm năng lượng, phát triển năng lượng tái tạo, nông nghiệp carbon thấp.

Theo Bộ trưởng: “Việc huy động thành công nguồn lực xã hội sẽ là yếu tố quyết định giúp Việt Nam không chỉ đạt mục tiêu Net Zero, mà còn mở ra những không gian phát triển kinh tế xanh, bền vững và tự chủ hơn”.

Bộ trưởng Hồ Đức Phớc cũng đã khẳng định, Bộ Tài chính sẽ tiếp tục phối hợp với các cơ quan liên quan để hoàn thiện khuôn khổ chính sách, đa dạng hóa công cụ tài chính xanh, và thúc đẩy các cơ chế thử nghiệm như “sandbox tài chính xanh” nhằm thu hút dòng vốn tư nhân.

Ở góc độ doanh nghiệp, trong talk show “Dấu chân carbon và truy xuất nguồn gốc trong chuỗi nông sản xuất khẩu Việt Nam”, bà Nguyễn Thị Thanh Hương - chuyên gia về quản trị phát thải và phát triển bền vững nhìn nhận, các thị trường lớn như EU, Mỹ, Nhật Bản đang ngày càng siết chặt tiêu chuẩn về dấu chân carbon, yêu cầu sản phẩm phải có “hộ chiếu xanh” - nghĩa là chứng minh được toàn bộ quá trình sản xuất, vận chuyển và phân phối đều đáp ứng tiêu chí phát thải thấp. Việc truy xuất nguồn gốc carbon không còn là xu hướng, mà đã trở thành điều kiện bắt buộc để doanh nghiệp Việt tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Bà Hương cho rằng, thay vì bị động đối phó, doanh nghiệp Việt cần coi quá trình “xanh hóa” là cơ hội nâng cấp năng lực cạnh tranh. Những doanh nghiệp đầu tư sớm vào hệ thống kiểm kê phát thải, minh bạch dữ liệu chuỗi cung ứng và đạt chứng nhận xanh sẽ có lợi thế khi các hàng rào kỹ thuật môi trường ngày càng cao.

Tuy nhiên, bà Hương cũng chỉ ra những rào cản cố hữu: thiếu nguồn lực, thiếu nhận thức và thiếu khung pháp lý đồng bộ để hỗ trợ doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa. Do đó, vai trò điều phối của Nhà nước và chính sách ưu đãi tài chính xanh trở nên rất quan trọng.

Ý kiến từ một chuyên gia khác là bà Đặng Hồng Hạnh, Giám đốc điều hành Công ty Cổ phần Tư vấn Năng lượng và Môi trường (VNEEC), đại diện nhóm chuyên gia UNDP nhìn từ kinh nghiệm các dự án tín chỉ carbon trong lĩnh vực nông - thực phẩm cũng cho rằng, việc phát triển thị trường tín chỉ carbon chất lượng cao có thể mở ra “nguồn vốn mới” giúp doanh nghiệp và địa phương huy động tài chính cho mục tiêu giảm phát thải.

Cụ thể, Việt Nam đã tham gia giai đoạn tự nguyện của CORSIA (Cơ chế bù đắp và giảm phát thải cho ngành hàng không quốc tế) từ năm 2026. Các hãng hàng không Việt Nam sẽ cần bù đắp khoảng 10-15 triệu tấn CO₂ đến năm 2035 - một cơ hội lớn cho các dự án phát thải thấp trong nông nghiệp, năng lượng, xử lý chất thải…

Những mô hình như chuyển đổi canh tác lúa từ ngập nước liên tục sang ngập - khô xen kẽ (AWD) hay biogas quy mô hộ gia đình không chỉ giảm phát thải mà còn tạo sinh kế mới cho nông dân, giúp Việt Nam vừa phát triển kinh tế nông thôn, vừa đóng góp vào mục tiêu khí hậu quốc gia.

Tuy nhiên, bà Hạnh cũng lưu ý, để các tín chỉ này được công nhận quốc tế và đủ điều kiện tham gia thị trường CORSIA, Việt Nam cần sớm hoàn thiện pháp lý, phương pháp luận và cơ chế giao dịch minh bạch. Nếu làm tốt, đây sẽ là một trong những kênh huy động tài chính xanh hiệu quả nhất, giảm phụ thuộc vào nguồn vốn công.

Theo các chuyên gia, muốn chuyển đổi thành công, Việt Nam cần có chiến lược huy động tài chính xanh đa tầng - trong đó: Nhà nước tạo hành lang pháp lý và hệ thống tiêu chuẩn thống nhất; Doanh nghiệp chủ động minh bạch dữ liệu phát thải, tham gia thị trường carbon và phát hành trái phiếu xanh; Tổ chức tài chính xây dựng sản phẩm tín dụng xanh, lãi suất ưu đãi, và hệ thống đánh giá rủi ro khí hậu.

Việc “xanh hóa” nền tài chính không chỉ để ứng phó với biến đổi khí hậu, mà còn là cơ hội để Việt Nam vươn lên thành người dẫn đầu trong khu vực, nếu biết tận dụng đúng lúc xu hướng toàn cầu đang dịch chuyển mạnh mẽ sang kinh tế xanh và phát thải thấp.